Bel ağrısı, Dünya’da en yaygın görülen kas-iskelet sistemi rahatsızlığıdır. Bel ağrısı, sinir hasarı kaynaklı veya sinir hasarından bağımsız da oluşabilir. Sinir kökü hasarı olduğunda bel bölgesinde ve yayılan bölgelerde (kalça, bacak vb) ağrı, güçsüzlük veya uyuşukluk da görülebilir. Sinir köklerindeki hasara spinal stenoz (omurilik kanalının daralması) veya fıtık diye tabir edilen disklerin taşması yol açabilir. Bazen hiç sebebi ve kaynağı belli olmaksızın (non-spesifik) bel ağrısı da yaşanmaktadır. Her ne olursa olsun bel ağrısının insanın günlük hayatını, duygu durumunu ve fonksiyonlarını kısıtladığı açıktır. Yazıyı buraya kadar okuduysanız muhtemelen kendiniz veya çok sevdiğiniz biri bu dertten müzdarip ☹
İçinizi ne kadar rahatlatır bilemem ama yalnız değilsiniz çünkü tahmini görülme prevalansı 568 milyon kişidir. Bu yüzden tedavisi üzerine pek çok bilim insanı çalışmaktadır. Şimdi tüm çalışmaların sonuçlarının analiz edildiği rehberler eşliğinde, 2023 yılı itibariyle bel ağrısı için iyileşme sağlayacak ve sağlamayacak tedavileri çok açık şekilde sıralayacağım ancak yine de tedavi ve terapi programlarının bireye özgü olduğunu zihninizin tam ortasında tutarak okuyun lütfen. Ve başlıyoruz:
Omurga Manipülasyonu (KÜTLETME)
Tedavi kısmına buradan başlamak istedim çünkü sosyal medyadaki popülerliğini hak etmeyen bir etkiye sahip bel ağrısı üzerinde.
Beli “kütletmek” 3 aydan uzun zamandır beli ağrıyan bir kişinin ağrısını ancak kısa vadeli/anlık olarak azaltabilir, bel ağrısının genel anlamda azaltılmasına etkisi olmadığı gösterilmiştir.
Masaj, yumuşak doku teknikleri (masaja benzer uygulamalar içerir), omurganın hızlı hareketle kütletilmesi veya yavaş itme-çekmelerle hareketlendirilmesine ek EGZERSİZ, EĞİTİM ve BEDEN-ZİHİN teknikleri kullanılması gereklidir.
Akut ve subakut (yani 3 aydan kısa) bel ağrısı yaşayanlarda kütletme kısa süreliğine ağrıyı azaltmak için bir seçenek olabilir.
Müsaadenizle, yine çok meşhur olan akupunkturu da buraya sıkıştırayım zira kronik bel ağrısında etkisi olmadığı açık şekilde gösterilmiş bir yöntem.
Elektrikli Tedaviler
Elektroterapi yöntemleri olarak bilinen belinize ve/veya bacağınıza elektrot yapıştırmak suretiyle o bölgede karıncalanma hissi veren cihazlar artık kronik bel ağrısında bilimsel olarak tavsiye edilmiyor (TENS, PENS ve interferensiyal akım da).
Bu arada elektroterapiden hemen önce uygulanan jel sürüp ultrason dediğimiz cihazla mikromasaj etkisi yaratmanın da kronik bel ağrısına faydası olmadığı tespit edilmiş, yani artık bu uygulamayı da yaptırmanıza gerek yok.
Korse
Bel korseleri, kemerler, özel ayakkabılar ve ayakkabı destekleri de yine yüksek oranda reklamı yapılan ürünler. Şaşıracağınız bir bilgi vereyim: Hiçbiri kronik bel ağrısında etkili değil!
Sıcak-Soğuk
Ağrının olduğu ilk günler ve haftalarda sıcak veya soğuk uygulamalar öneriliyor ancak kronik ağrısında ancak diğer tekniklere hazırlık için kullanılabilir.
KRONİK BEL AĞRISINDA ETKİLİ YÖNTEMLER
O etkisiz bu etkisiz… Peki ne etkilidir derseniz şimdi o noktadayız.
Bilgilendirmek/Bilgilenmek
Sizin günlük hayatınızdaki ihtiyaçlarınıza ve yeteneklerinize göre uyarlanmış tavsiye ve bilgiler almanız veya edinmeniz kronik bel ağrısının iyileştirilmesine fayda sağlıyor. Fizyoterapistinizle yapacağınız görüşmelerde ağrının olduğu zamanları, pozisyonları, ağrısız durumları, günlük yaşamınızı sorgulayarak (ki biz buna anamnez diyoruz) size özgü modifikasyonlar üretmek ve normal aktivitelere devamlılığın sağlanması akut-subakut-kronik bel ağrısını diğer kanıtlı tekniklerle uygulandığında azaltıyor.
Bu konuda kendi klinik tecrübemden çarpıcı bir örnek verecek olursam, fizyoterapi seansından önce telefonda görüştüğüm hastamın ağrısı ve endişesi çok yüksekti. Telefonda süreçle ve kendisi ile ilgili bilgilendirme yapıp, önerilerde bulunduktan 2 gün sonra yüz yüze görüşmemizde ilk cümlesi çok çarpıcıydı:
“Nasıl yaptınız bilmiyorum ama telefondan bile %50 iyileştirdiniz” 😊
Egzersiz
İster akut/subakut ister kronik olsun tüm bel ağrılarında biyomekanik düzeltmelere dayalı, aerobik, beden-zihin egzersizleri veya bunların kombine şekilde kullanılması ve günlük hayatta da semptomları tetiklemeyen hareketlerinin devam ettirilmesi ağrının azaltılması ve iyileşme için etkili bulunmuştur. Buradaki önemli nokta ise egzersiz türünü ve egzersizleri seçerken kişilerin özel ihtiyaçlarını, tercihlerini ve yeteneklerini dikkate almamız gerektiği konusunda fizyoterapistleri uyarıyor rehberler!
Bu yüzden fizyoterapiye geldiğinizde size uzun uzun sorular sorarız, testler yaparız ve siz dururken veya hareket ederken dikkatle izleriz. Tüm bunların sonucunda da gerekliyse önce yumuşak doku teknikleri ve manuel terapi ile bazı hazırlıkları yapıp egzersizlere geçiş yaparız. Ağrınız, hareket kısıtlarınızın seviyesi değiştikçe egzersizleriniz de sizinle beraber değişir ve dönüşür.
Fiziksel ve davranışsal terapileri içeren kombine tedaviler
Egzersiz, manuel terapi, eğitim ile birlikte bel ağrısının nasıl yönetileceği, bedenden gelebilecek ağrı sinyallerinin düzenlenmesi için gevşeme, nefes ve beden farkındalığı tekniklerinin uygulanmasının, davranışlarını ve çevreyi modifiye etme, ağrı ile ilgili yanlış inanışları değiştirme gibi bütüncül terapilerin kronik bel ağrısının yönetiminde en etkili yöntem olduğu net olarak biliniyor artık.
Gördüğünüz gibi hastanın günlük hayatını, ağrı özelliklerini, vücudundaki değişiklikleri doğru şekilde tespit etmek ve buna göre kapsamlı ve aktif bir fizyoterapi planı çizmek çok önemli. Burada hastaların da en önemli görevi hastalıklarının sorumluluğunu alarak fizyoterapistlerinin rehberliğine uyum göstermektir. İlk görüşmede hastaların verilen tavsiyelere ve egzersizlere uyumu konusunda mutlaka fizyoterapistiyle anlaşma halinde olması gerektiğini düşünüyorum. Bu yüzden son sözüm size, bel ağrısının iyileştirilmesi/yönetilmesi bir ekip işi ve sevgili hastalar bu ekibin en aktif ve birinci üyesi sizsiniz 😊
Şimdiden geçmiş olsun dileklerimle…
Doç.Dr. Hilal Denizoğlu Külli
Küçük bir not: Hacamat ve bantlama gibi yine sosyal medyada meşhur olan tekniklerin şu anda rehberlerde henüz adı geçmiyor. Fakat ikisi ile ilgili de yayınlarda kanıtların düşük olduğunu söyleyebilirim.
İlgilenenler için bilimsel kaynak önerileri
- Zaina, Fabio, et al. “A systematic review of Clinical Practice Guidelines for persons with non-specific low back pain with and without radiculopathy: Identification of best evidence for rehabilitation to develop the WHO’s Package of Interventions for Rehabilitation.” Archives of Physical Medicine and Rehabilitation (2023).
- Southerst, Danielle, et al. “Systematic review to inform a World Health Organization (WHO) clinical practice guideline: benefits and harms of structured and standardized education or advice for chronic primary low back pain in adults.” Journal of Occupational Rehabilitation 33.4 (2023): 625-635.